Σπυρίδων Παπασταθόπουλος [Δημητσάνα 1875 – Αλεξάνδρεια 1942]
Έρως και Γεράματα για φωνή και πιάνο, περ. 1915
σε στίχους του Ιωάννη Κυπραίου
δημοφιλές τραγούδι τυπωμένο σε εκδοτικό οίκο της Αλεξάνδρειας
Σπυρίδων Παπασταθόπουλος – ‘Ερως και Γεράματα
Ο Σπυρίδων (Σπύρος) Παπασταθόπουλος γεννήθηκε στη Δημητσάνα. Σε ηλικία επτά ετών μετοίκησε στην Αθήνα. Σπούδασε μουσική στο Ωδείο Αθηνών, από όπου αποφοίτησε στη νεαρότατη ηλικία των δεκατεσσάρων ετών. Στα χρόνια που έζησε στην Αθήνα δημιούργησε σαρανταμελή μουσικό όμιλο (σύνολο) και διηύθυνε την τετράφωνη χορωδία των ναών Αγίου Γεωργίου Καρύκη (ή Καρύτση) και Μεταμορφώσεως Σωτήρος Αθηνών. Επίσης συνέθεσε πατριωτικά εμβατήρια (Ευζωνάκι, Ο γιος του αητού) και τραγούδια σε λαϊκότροπο, ελαφρό ύφος με άρτια όμως ενορχήστρωση (γνωστότερο δείγμα η Βαρκαρόλα). Για ένα διάστημα έζησε και εργάστηκε στις ΗΠΑ. Στη Νέα Υόρκη οργάνωσε εκατονταμελή χορωδία από ομογενείς, με την οποία έδωσε συναυλίες με δικές του συνθέσεις και διασκευές δημοτικών τραγουδιών σε δεκαοκτώ πόλεις. Κάποια χρόνια έζησε επίσης στη Γαλλία και την Ιταλία.
Στην Αίγυπτο εγκαταστάθηκε το 1910, ύστερα από αίτημα της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας προς το Ωδείο Αθηνών και τη διαμεσολάβηση του Εμμανουήλ Μπενάκη, για να αναλάβει τη διεύθυνση της τετράφωνης χορωδίας του καθεδρικού ναού του Ευαγγελισμού. Έζησε για περισσότερα από τριάντα χρόνια στην Αλεξάνδρεια –κάποια διαστήματα και στο Κάιρο–, όπου δραστηριοποιήθηκε σε πολλούς τομείς της μουσικής. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρείας. Οργάνωσε και διηύθυνε πολλές χορωδίες (Αγίου Σάββα, Μπενακείου Ορφανοτροφείου, Κανισκερείου Ορφανοτροφείου, Ελληνικής Μουσικής Εταιρείας «Ορφεύς», καθώς και την ανεξάρτητη χορωδία που είχε ιδρύσει ο ίδιος). Χάρη σε εκείνον οι περισσότερες εκκλησίες της πόλης απέκτησαν χορωδία, ενώ οι Αλεξανδρινοί έμαθαν να τραγουδούν «επί το λαϊκότερον άμα και εθνικότερον».
Σημαντικό ήταν και το συνθετικό έργο του Παπασταθόπουλου. Σε αυτό συγκαταλέγονται εκλεκτές οπερέτες σε δικό του λιμπρέτο (Το παραλυμένο παιδί, Η κόρη του ψαρά, Ο έφεδρος Φαρδούλης, Η κοντέσσα Ραλλού, Οι Γκαγκαραίοι), οι οποίες τον καθιέρωσαν ως τον εμπνευστή της λεγόμενης αλεξανδρινής οπερέτας. Έγραψε, επίσης, περισσότερα από ογδόντα τραγούδια σε ελαφρό ύφος, τα λεγόμενα αλεξανδρινά, ενώ για τις ανάγκες των εκκλησιαστικών χορωδιών εναρμόνισε βυζαντινές ψαλμωδίες. Αναγνώριση εισέπραξε και για το διδακτικό έργο του. Επί σειρά ετών δίδαξε θεωρητικά και τραγούδι στο Ωδείο της Ελληνικής Μουσικής Εταιρείας «Ορφεύς» στην Αλεξάνδρεια και στον Μουσικό Σύλλογο «Φαίαξ» στο Κάιρο.
Επιπλέον, ανέπτυξε επιχειρηματική μουσική δραστηριότητα, ιδρύοντας τον μουσικό εκδοτικό οίκο Η Λύρα – Σπ. Παπασταθόπουλου & Λ. Πετρίτση και τη δισκογραφική εταιρεία Disco Orfeo (μετέπειτα Orfeon Record). Εξέδωσε μάλιστα περισσότερα από εκατό δισκογραφήματα με δικές του συνθέσεις, έργα Ελλήνων και ξένων συνθετών και δημοτικής μουσικής. Παράλληλα διατηρούσε κατάστημα πώλησης φωνογράφων και δισκογραφημάτων (από τα πρώτα της πόλης) στη λεωφόρο Ραμλίου, καθώς και υποκατάστημα στην οδό Ατταρίν. Προς το τέλος της ζωής του, εξαιτίας της κλονισμένης του υγείας, θέλησε να μεταβεί στην Ελλάδα. Λίγες όμως ημέρες πριν από την αναχώρησή του απεβίωσε στην αγαπημένη του Αλεξάνδρεια.
Το Έρως και Γεράματα δι’ άσμα και κλειδοκύμβαλον είναι ένα από τα πολυάριθμα αλεξανδρινά τραγούδια (Καμωματού μου παύσε, Έλα αγάπη μου σιμά μου, Πες μου φως μου τι στενάζεις, Δεν με πονείς, Πεσ’ μου γιατί δεν με κυττάς, Πεισματάρα Ξανθή, Μεσ’ την ακρίβεια και η παντρειά, Ας μπορούσα, Γιατί θυμώνεις, Δος μου το φιλί να γιάνω, Εγώ για σένα χάνομαι, Εσείς που ξέρετε από αγάπη, Μάτια εύμορφα γλυκά, Μικροπαντρεμένη, Ο κούτσαβος, Σαν δυό τρυγόνια, Το γιοματάρι, Τσαχπίνα μου μικρούλα, Το καστανό, Ζηλιάρικο, Μάτια όμορφα κ.ά.), τα οποία ο Παπασταθόπουλος συνέθεσε πριν από το 1915 και εξέδωσε στην Αλεξάνδρεια. Πολλά από αυτά δισκογραφήθηκαν. Το Έρως και Γεράματα, σε στίχους Ιωάννη Κυπραίου, κυκλοφόρησε το 1916 [;] σε δισκογράφημα γραμμοφώνου εβδομήντα οκτώ στροφών από την Orfeon Record, με άγνωστους ερμηνευτές. Δισκογραφήθηκε εκ νέου και κυκλοφόρησε το 1927 από την Odeon Γερμανίας με ερμηνευτές τον τενόρο Γιώργο Βιδάλη και τον βαθύφωνο Τίτο Βαλέρη.
Τα αλεξανδρινά τραγούδια του Παπασταθόπουλου γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και η φήμη του εδραιώθηκε και στην Ελλάδα. Ο τύπος της εποχής ανέφερε: «Έως τώρα η Αθήνα, η Σμύρνη, η Πόλις είχαν τα τραγούδια τους, τα “αθηναϊκά”, τα “σμυρναίικα”, τα “πολίτικα”. Από τώρα η Αλεξάνδρεια έχει τα δικά της τραγούδια χάρις εις τον Παπασταθόπουλον, τα “αλεξανδρινά”! Αλεξανδρινά εις αίσθημα, εις τοπικόν χρώμα, εις ρομαντισμόν, εις δροσιάν. Διότι ο Παπασταθόπουλος γνώρισε την Αλεξάνδρεια».
Έρως και γεράματα
στίχοι Ιωάννη Κυπραίου
Εγώ μικρούλαμ’ δεν πορώ και συ θέλεις παιγνίδια
και συ θέλεις φιλί χορό, τα ίδια και τα ίδια
πάρε μου τα γεράματα και λίγα νειάτα δος μου
και έλα να μάθης γράμματα τότε κοντά μου φως μου
κιε’ λα να μάθης γράμματα τότε κοντά μου φως μου
τρα-λαλαλά-λάλο-λάλαλο, τρα-λα-λολά-λολό!
Εγώ μικρούλαμ’ δεν πορώ και συ θέλεις παιγνίδια,
και συ θέλεις φιλί χορό, τα ίδια και τα ίδια
να μάθης λόγια λιγωτά και’ γάπης τα παιγνίδια
και πως φιλούνε σταυρωτά στα μάτια και στα φρύδια
και πως φιλούνε σταυρωτά στα μάτια και στα φρύδια
τρα-λαλαλά-λάλο-λάλαλο, τρα-λα-λολά-λολό!
Κείμενο: Ναταλία Γεράκη
Ερμηνεία: Ειρήνη Καράγιαννη, τραγούδι | Απόστολος Παληός, πιάνο
Ηχοληψία: Κώστας Κατσαντώνης | Στούντιο Ήχου ΤΜΣ ΕΚΠΑ, 2021
Η παρτιτούρα του Έρως και Γεράματα προέρχεται από το Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου. Η ορθογραφία των στίχων ακολουθεί την έκδοση της παρτιτούρας.
ΠΗΓΕΣ
Αρχείο Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ
Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου
Γιαλουράκης Μανώλης, Η Αίγυπτος των Ελλήνων. Συνοπτική ιστορία του Ελληνισμού της Αιγύπτου, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2006²
Εικονικό Μουσείο Αρχείου Κουνάδη, www.vmrebetiko.gr/item/?id=2208 (ημερομηνία πρόσβασης: 1/10/2023)
Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)
Ιστορικό Αρχείο Ωδείου Αθηνών
Καλογερόπουλος Τάκης, Το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής. Από τον Ορφέα έως σήμερα, τόμος 4, εκδ. Γιαλλελή, Αθήνα 1998
Νικηταρίδης Νίκος, Αιγυπτιώτικες προσωπικότητες του χθες, Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2017
Νικηταρίδης Νίκος, Η κοινωνική ζωή των Ελλήνων της Αιγύπτου, Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2019
Νικηταρίδης Νίκος, Τα ελληνικά σωματεία στην Αίγυπτο, Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2015
Σουλογιάννης Ευθύμιος Θ., Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας 1843-1993, εκδ. ΕΛΙΑ, Αθήνα 1994
Φιλίππου Μάρω, Οι χαμένες μουσικές της Αιγύπτου. Από τον τυφλό αρπιστή στον τυφλό πιανίστα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2005