Παναγιώτης Τσαμπουνάρας (Κέρκυρα πριν από το 1880 – Νάξος μετά το 1950)
Στη βάρκα – Βαρκαρόλα για φωνή και πιάνο, 191…
μελωδία εκ του Ιταλικού σε διασκευή και στίχους Παναγιώτη Τσαμπουνάρα
δημοφιλές τραγούδι τυπωμένο σε εκδοτικό οίκο της Αλεξάνδρειας
Παναγιώτης Τσαμπουνάρας – Στη βάρκα-Βαρκαρόλα
Η περίπτωση του συνθέτη Παναγιώτη Τσαμπουνάρα (καταγράφεται και ως Τσαμπουνάρης) αποτελεί ένα ακόμα τεκμήριο της οικονομικής και πνευματικής ακμής της αλεξανδρινής παροικίας και των δεσμών που διατηρούσε με την Ελλάδα. Συχνές υπήρξαν οι προσκλήσεις προς διακεκριμένους μουσικούς, σολίστες και σύνολα από την Ελλάδα προκειμένου να εμφανιστούν στο ιδιαίτερα καλλιεργημένο και απαιτητικό κοινό της Αλεξάνδρειας. Δημοσίευμα του 1913 στην αλεξανδρινή ελληνική εφημερίδα Ταχυδρόμος, στο οποίο αναγγέλλεται η έναρξη των συναυλιών της Μαντολινάτας του Τσαμπουνάρα στην πόλη, πιστοποιεί την επιτυχημένη πορεία του συνθέτη: «Η διεύθυνσις του γνωστού αριστοκρατικού ζυθοπωλείου Viennoise του κ. Ιωαννίδου, της οδού Ραμλίου, έσχε την ευτυχή έμπνευσιν να καλέση τον γνωστότατον ανά το Πανελλήνιον μουσικοδιδάσκαλον και διευθυντήν Μανδολινάτας κ. Τσαμπουνάραν, όπως διά του πρώτης γραμμής μουσικού ομίλου του εκ καλλιτεχνών και καλλιτεχνίδων αναγνωρισμένης αξίας, δίδει εν τω καταστήματι εκλεκτάς συναυλίας καθ’ εκάστην εσπέραν. Η φήμη του κ. Τσαμπουνάρα και ως μουσικού και ως διευθυντού μανδολινάτας είνε πασίγνωστος, ώστε να μας απαλλάσση του κόπου να εξάρωμεν εκ των προτέρων τας μουσικάς πανδαισίας, αι οποίαι επιφυλάσσονται εις την εκλεκτήν πελατείαν του καταστήματος».
Η έρευνα δεν απέδωσε πολλά βιογραφικά στοιχεία για τον συνθέτη, πέραν της επτανησιακής καταγωγής του. Πιθανώς γεννήθηκε στην Κέρκυρα και πέθανε στη Νάξο. Συνέθεσε έργα για πιάνο (περίφημο το βαλς Αθηναϊκή Εστουδιαντίνα), κυρίως όμως τραγούδια για μία ή περισσότερες φωνές, καθώς και τραγούδια για χορωδία με συνοδεία πιάνου ή μαντολινάτας σε μεικτό (λόγιο και ελαφρό/κανταδόρικο) ύφος. Τα τραγούδια του εκδόθηκαν από μουσικούς οίκους της Αθήνας (Φέξης), της Κωνσταντινούπολης (Χρηστίδης), της Αλεξάνδρειας (Ζανουδάκης) και της Νέας Υόρκης (Apollo), γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και δισκογραφήθηκαν (Έλα μαζύ, Ξύπνα ψυχή, Αν μ’ αγαπάς μικρούλα μου, Στην αμμουδιά, Η νεότης, Έλα να γύρης διωδία, Μελαχρινό μου, Στην Σελήνη, Χωρίς καρδιά, Ήθελα νάβρω μια καρδιά). Διασκεύασε επίσης δημοτικά τραγούδια (Η Βλάχα, Η Αλατσιανή, Η μαυρομμάτα, Το φιλί), καθώς και τραγούδια από οπερέτες Ελλήνων και ξένων συνθετών (Η ψυχοκόρη, Η Σμυρνιοπούλα).
Μια τέτοιου είδους διασκευή από ξένη οπερέτα αποτελεί το ιδιαίτερα δημοφιλές στην εποχή του τραγούδι Στη βάρκα (απαντάται και ως Η βάρκα). Πρόκειται για διασκευή της ισπανικής βαρκαρόλας Así escuchando de la mar και προέρχεται από τη θαρθουέλα Los Sobrinos del Capitán Grant του συνθέτη Μανουέλ Φερνάντεθ Καμπαγιέρο [Manuel Fernández Caballero], που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1877 στο Teatro del Príncipe Alfonso στη Μαδρίτη. Το λιμπρέτο του έργου, το οποίο βασίζεται στη νουβέλα του Ιουλίου Βερν Les Enfants du capitaine Grant (1867), έγραψε ο Μιγκέλ Ράμος Καριόν [Miguel Ramos Carrión]. Η ελληνική παρτιτούρα του τραγουδιού κυκλοφόρησε με τίτλο Στη βάρκα και υπότιτλο Βαρκαρόλα από τον αλεξανδρινό εκδοτικό οίκο Π. Ζανουδάκη & Σας (οδός Μοσκέ Ατταρίν 7). Στο εξώφυλλο της παρτιτούρας αναγράφεται «Ποίησις και Μουσική Π.Δ. Ταμπουνάρη – δι’ άσμα και κλειδοκύμβαλον – Λιθοτυπ. αι Μούσαι, αδελφών Α. Γαρουφαλή, Αλεξάνδρεια» και στην πρώτη σελίδα «Μελωδία εκ του Ιταλικού – Opera 24 – Διασκευή Π.Δ. Τσαμπουνάρη – Ποίησις Χ.Χ.». Η Βάρκα δισκογραφήθηκε στην Αθήνα το 1926 από την Odeon Γερμανίας, με ερμηνευτή τον τενόρο Γιώργο Βιδάλη, συνοδεία χορωδίας και ορχήστρας υπό τη διεύθυνση του Γρηγόρη Κωνσταντινίδη.
Στη βάρκα – Βαρκαρόλα
στίχοι Χ.Χ. (Σωτηρίου Γκρεκ)
Έλα που τώρα σιγαλά
κυλιέται ’ς την ακρογιαλιά
το κύμμα και χρυσόνεται
απ’ αστερόφωτη νιχτιά
Έλα που τώρα με πανιά
κατάλευκα προσμέν’ εκεί
η βάρκα μας ’ς την αμουδιά
αχ έλ’ αγάπη μου χρυσή
Ελ’ αν μ’ αγαπάς,
όσον σ’ αγαπώ,
μέσ ’ς την ανιχτί μ’ αγκάλη
π’ έχω κάτι να σου ειπώ
‘Ελα να φύγωμε μαζύ
αγαπημένα σαν πουλιά
και θα ’σε πάντ’ αγάπη μου
μεσ ’ς τη δική μου αγκαλιά
Σχίζ’ η βαρκούλα μας τα νερά
Έχουμ’ αγέρι θωπευτικό
μαζύ τα δυό μας αχ τη χαρά
θα ζούμε μ’ όνειρα μυστικά
Μεσ’ στη δική μου ελ’ αγκαλιά,
Ελ’ αγγελέ μου να σε χαρώ,
να σε χορτάσω από φιλιά
να σε χορτάσω από φιλιά
που τόσον φως μου σε λαχταρώ
α! α! α! …
Κείμενο: Ναταλία Γεράκη
Ερμηνεία: Ειρήνη Καράγιαννη, τραγούδι | Απόστολος Παληός, πιάνο
Ηχοληψία: Κώστας Κατσαντώνης | Στούντιο Ήχου ΤΜΣ ΕΚΠΑ, 2021
Η παρτιτούρα του τραγουδιού Στη βάρκα προέρχεται από το αρχείο της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής. Η ορθογραφία των στίχων ακολουθεί την παρτιτούρα.
ΠΗΓΕΣ
Αιγυπτιώτικο Αρχείο Νίκου Νικηταρίδη
Αρχείο Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ
Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου
Αρχείο Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής
Εικονικό Μουσείο Αρχείου Κουνάδη, Ο Παναγιώτης Τσαμπουνάρας στην Αλεξάνδρεια το 1913, www.vmrebetiko.gr/item?id=10872 (ημερομηνία πρόσβασης: 1/10/2023)
Εικονικό Μουσείο Αρχείου Κουνάδη, Ηχογράφημα η Βάρκα, www.vmrebetiko.gr/item/?id=10366 (ημερομηνία πρόσβασης: 1/10/2023)
Κωνστάντζος Γιώργος, Ταμβάκος Θωμάς, Τρικούπης Αθανάσιος, Μουσουργοί της Θράκης, εκδ. Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, Περιφερειακή Ενότητα Έβρου, Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας, Αλεξανδρούπολη 2014
Ταχυδρόμος/Ομόνοια Εφημερίδα Αλεξανδρείας, «Ζυθοπωλείον Viennoise Ελ. Ιωαννίδου», αρ. φύλλου 44 (6/3/1913), σ. 3, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, https://srv-web1.parliament.gr/display_doc.asp?item=39158&seg=6455, σ. 212 (ημερομηνία πρόσβασης: 1/10/2023)