Μιχάλης Ροζάκης [Αλεξάνδρεια 1946 – Αθήνα 2009]
Μεταμορφώσεις για πιάνο, 198…
Lento – Moderato molto marcato – Largo – Maestoso e piu mosso – Allegretto Grazioso – Molto marcato
Μιχάλης Ροζάκης – Μεταμορφώσεις
Ο Μιχάλης (Μάικ) Ροζάκης υπήρξε πολυδιάστατος μουσικός. Δραστηριοποιήθηκε ως πιανίστας, συνθέτης, ενορχηστρωτής, μαέστρος και καθηγητής ανώτερων θεωρητικών. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια σε αστική οικογένεια (ο πατέρας του ήταν βαμβακέμπορος) και έζησε κάποια χρόνια στην πόλη Φαγιούμ, προτού η οικογένεια εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Μελέτησε κλασική κιθάρα στην Ελβετία, όπου έζησε στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Στην Αθήνα μελέτησε ανώτερα θεωρητικά με τον Μιχάλη Βούρτση στο Εθνικό Ωδείο. Παράλληλα δραστηριοποιήθηκε με επιτυχία ως τραγουδιστής και μπασίστας ποπ συγκροτημάτων (Potflair, Charms, Juniors, Playboys), αλλά και ως σόλο τραγουδιστής. Εντέλει στράφηκε στην κλασική μουσική. Υπήρξε διευθυντής της Ορχήστρας Ποικίλης Μουσικής και διευθυντής των μουσικών προγραμμάτων της ΕΡΤ.
Συνέθεσε πολυάριθμα έργα για ορχήστρα, χορωδία, φωνή, πιάνο, σύνολο πνευστών, μουσικής δωματίου, καθώς και μιούζικαλ, τα οποία χαρακτηρίζονται από υφολογική ποικιλία. Από αυτά ξεχωρίζουν τα Ικεσία (για πιάνο, χορωδία και άλτο σαξόφωνο), Κοντσέρτο για πιάνο, Φαντασία (για τούμπα και ξύλινα πνευστά), Μεταμορφώσεις για εννέα πνευστά, 14 πικρές πραγματικότητες (καντάτα για τρεις φωνές, χορωδία και ορχήστρα), Forma ES (για πνευστά και κρουστά), SARUOKS II (για κουιντέτο χάλκινων πνευστών), Πέντε σπουδές και Ο χορός των σκιάχτρων (για πιάνο), Στέλλα και Ο κύριος τίποτα (μιούζικαλ βασισμένα σε θεατρικά του Ιάκωβου Καμπανέλλη), Ρυθμική Σουίτα (για πιάνο). Ως ενορχηστρωτής και μαέστρος συμμετείχε στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης, στον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision, σε παραστάσεις μιούζικαλ (Άννυ, Εβίτα, Καμπίρια σε στίχους Παύλου Μάτεσι, Μαντάμ Ορτάνς κ.ά.). Σημαντικό υπήρξε και το παιδαγωγικό έργο του. Ανέπτυξε τη δική του διδακτική μέθοδο και δίδαξε θεωρητικά και σύνθεση στο Εθνικό Ωδείο και το Ωδείο Ελευσίνας, στο οποίο διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής. Επίσης δίδαξε στην Κύπρο, σε ωδεία και στο πλαίσιο σεμιναρίων με θέμα τη μετάδοση της γνώσης. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων θεωρίας της μουσικής.
Οι Μεταμορφώσεις για πιάνο αντανακλούν τη μετάβαση του Ροζάκη στην τεχνοτροπία της δυτικής λόγιας μουσικής, συνάμα όμως μαρτυρούν τις επιρροές που δέχτηκε –στα νεανικά κυρίως χρόνια του– και από άλλα μουσικά είδη. Πρόκειται για σύνθεση της δεκαετίας του 1980 και «δίδυμο» έργο των αντίστοιχων Μεταμορφώσεων για εννέα πνευστά. Κύριο χαρακτηριστικό του κομματιού –το οποίο αναπτύσσεται σε μορφή θέματος και παραλλαγών– αποτελεί μια λυρική ονειρική μελωδία με espressivo και rubato χαρακτήρα, στο ύφος του Ερίκ Σατί. Κυριαρχούν τα διαστήματα εβδόμης στην οριζόντια και κάθετη γραφή. Οι βασικές συνθετικές παράμετροι (μελωδία, συνοδεία, αρμονία, ρυθμός, ηχόχρωμα) υπόκεινται σε παραλλαγές. Το αρχικό θέμα μεταμορφώνεται με τη συνοδεία ενός έντονα συγκοπτόμενου ostinato με τζαζ αναφορές, καθώς και με τη ρυθμική μεγέθυνσή του· με διαλογικές αποκρίσεις ανάμεσα στα δύο χέρια· με εναλλαγή δυναμικών ανάμεσα στο βάσιμο και την ψηλή περιοχή· με αντιδιαστολή στατικότητας-ρευστότητας στη συνοδευτική υφή· με εισαγωγή ενός χορευτικού βαλς· με μελωδική αποδόμηση (αποσπασματική έκθεση μελωδικών μοτίβων)· και, τέλος, με παρεμβολή απότομων συγκοπτόμενων συγχορδιών η λειτουργικότητα των οποίων παραπέμπει σε κρουστό όργανο. Οι μεταμορφώσεις αυτές οδηγούν σε μια δεξιοτεχνική, ορμητική κορύφωση και στην ολοκλήρωση του έργου σε πλήρη μουσική αντίθεση ως προς το σημείο εκκίνησής του.
Κείμενο: Ναταλία Γεράκη
Μορφολογική ανάλυση έργου: Απόστολος Παληός
Ερμηνεία: Απόστολος Παληός, πιάνο
Ηχοληψία: Κώστας Κατσαντώνης | Στούντιο Ήχου ΤΜΣ ΕΚΠΑ, 2021
Η παρτιτούρα των Μεταμορφώσεων για πιάνο προέρχεται από το Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου.
H ηχογράφηση των Μεταμορφώσεων για πιάνο του Μιχάλη Ροζάκη πραγματοποιήθηκε με τη συναίνεση της οικογένειας Ροζάκη.
ΠΗΓΕΣ
Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου
Ιδιωτικό αρχείο Μιχάλη Ροζάκη
Καλογερόπουλος Τάκης, Το λεξικό της ελληνικής μουσικής, τόμος 5, εκδ. Γιαλλελή, Αθήνα 1998
Νικηταρίδης Νίκος, Αιγυπτιώτικες προσωπικότητες του χθες, Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2017