Opus Alexandrinum

OPUS ALEXANDRINUM
Η μουσική των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το ενδιαφέρον για τη μουσική ζωή και τη λόγια μουσική δημιουργία του ελληνισμού της Αλεξάνδρειας είναι συνυφασμένο με το ευρύτερο ενδιαφέρον για τη συγκλονιστική ιστορία της εμβληματικής μητρόπολης, για τον κοσμοπολιτισμό της, καθώς και για την καθοριστική συμβολή του ελληνικού στοιχείου στην ακμή της, τόσο στην αρχαιότητα όσο και στους νεότερους χρόνους.

Έναυσμα για την έρευνα και την ηχογράφηση μουσικών έργων που σχετίζονται με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στάθηκε η πρόσκληση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ) Αλεξανδρείας για μια σειρά συναυλιών στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο. Έτσι ξεκίνησε η επισταμένη αναζήτηση λόγιας αλεξανδρινής μουσικής που θα ήταν δυνατόν να ερμηνευτεί στο φλάουτο και το πιάνο. Η επιλογή του φλάουτου, εξάλλου, δεν στερείται συμβολισμού, καθότι ο αυλός υπήρξε το όργανο στο οποίο έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση οι διανοούμενοι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής Αλεξάνδρειας.

Εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού, η οποία ματαίωσε τη συναυλιακή δραστηριότητα, στραφήκαμε προς την ηχητική καταγραφή ενός μικρού, πλην αντιπροσωπευτικού, μέρους της πληθώρας υλικού που απέδωσε η έρευνα. Με την παράλληλη υποστήριξη του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), που μας παραχώρησε το Στούντιο Ήχου, ηχογραφήσαμε μαζί με τον πιανίστα Απόστολο Παληό συνθέσεις Ελλήνων που κατάγονταν από την Αλεξάνδρεια ή/και δραστηριοποιήθηκαν εκεί (Μαρία Σιδεράτου, Γιάννης Χρήστου, Μιχάλης Ροζάκης, Γιάννης Αυγερινός), καθώς και έργα σε ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη (Δημήτρης Μητρόπουλος, Αργύρης Κουνάδης, Θόδωρος Αντωνίου, Κωστής Κριτσωτάκης). Η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη συνέβαλε στο εγχείρημα ερμηνεύοντας χαρακτηριστικά της εποχής αλεξανδρινά τραγούδια (Σπυρίδων Παπασταθόπουλος, Παναγιώτης Τσαμπουνάρας, Πέτρος Ιωαννίδης).

Τόλμησα στο φλάουτο –με την επίνευση των οικογενειών των συνθετών και των εμπλεκόμενων φορέων– την ελεύθερη απόδοση τραγουδιών των Μητρόπουλου, Χρήστου και Κουνάδη. Η επιλογή της ερμηνείας με φλάουτο (αντί φωνής) και πιάνο στηρίζεται στην πεποίθηση ότι τα τραγούδια τους ενέχουν εκείνη την ιδιαίτερη δυναμική που διασφαλίζει την αυτοτέλεια της μουσικής, ανεξάρτητα από την εκφορά του ποιητικού λόγου.

Ευχαριστώ θερμά:

• Τη Σταυρούλα Σπανούδη, διευθύντρια του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού Αλεξανδρείας, για την υποστήριξη στην υλοποίηση της έκδοσης του «Οpus Alexandrinum».

• Το Τμήμα Μουσικών Σπουδών (ΤΜΣ) της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και ιδιαίτερα την πρόεδρό του καθ. Αναστασία Γεωργάκη για την παραχώρηση του Στούντιο Ήχου του ΤΜΣ.

• Τη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής και ιδιαίτερα τη διευθύντριά της Στεφανία Μεράκου για τις παρτιτούρες αλεξανδρινών τραγουδιών, τις πληροφορίες για τους συνθέτες και την αλληλογραφία των Μητρόπουλου-Καβάφη.

• Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ) και ιδιαίτερα τον διευθυντή του ΜΙΕΤ καθ. Κώστα Κωστή για την άδεια ανατύπωσης ιστορικού φωτογραφικού υλικού της Αλεξάνδρειας, καθώς και την υπεύθυνη του Αρχείου Φωτογραφίας/Τμήματος Ελληνισμού Αιγύπτου του ΕΛΙΑ Ματθίλδη Πυρλή για τη βοήθεια κατά την αναζήτηση πληροφοριών και φωτογραφιών που σχετίζονται με τα αλεξανδρινά μουσικά δρώμενα.

• Την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ΑΣΚΣΑ) και ιδιαίτερα τη διευθύντριά της Μπόνα Γουέσκοουτ και τη διευθύντρια των Αρχείων της Ναταλία Βογκέικωφ-Μπρόγκαν για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Δημήτρη Μητρόπουλου, αλλά και τη συνδιοργάνωση της παρουσίασης του βιβλίου/CD «Opus Alexandrinum» στο φιλόξενο Cotsen Hall της ΑΣΚΣΑ.

• Τον Παναγιώτη Κουνάδη, συλλέκτη, ερευνητή του ελληνικού τραγουδιού και ιδρυτή του Αρχείου Κουνάδη, και τον Λεονάρδο Κουνάδη, πρόεδρο του αρχείου και επιμελητή του Εικονικού Μουσείου του Αρχείου Κουνάδη για τα ηχογραφήματα αλεξανδρινών τραγουδιών, καθώς και για τις πληροφορίες για τον Αργύρη Κουνάδη.

• Το Αρχείο του Ωδείου Αθηνών και την έφορό του Στέλλα Κουρμπανά για την παραχώρηση ιστορικού υλικού.

• Τη μουσικό και συγγραφέα Μάρω Φιλίππου για την εξιστόρηση των εμπειριών της που σχετίζονται με τη μουσική ζωή στην Αίγυπτο.

• Την Αιγυπτιώτισσα πιανίστα Φιφίκα Μπρουσιανού για την παραχώρηση υλικού από το προσωπικό της αρχείο, καθώς και για τις αφηγήσεις από τη ζωή της στην Αλεξάνδρεια.

• Τον Νίκο Νικηταρίδη, ερευνητή και συγγραφέα της ιστορίας των Αιγυπτιωτών Ελλήνων, για τις πληροφορίες σχετικά με τη ζωή των Ελλήνων στην Αίγυπτο.

• Τον Θωμά Ταμβάκο, μουσικογράφο, κριτικό, ερευνητή, συγγραφέα και ιδρυτή του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου, για τις παρτιτούρες αλεξανδρινών έργων και τις πληροφορίες για τους συνθέτες.

• Τον Γιώργο Κωνστάντζο, μουσικολόγο, ερευνητή και ιδρυτή του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής Γεώργιος Κωνστάντζος, για την παραχώρηση υλικού.

• Τη μουσικολόγο Μυρτώ Οικονομίδου, υπεύθυνη του Αρχείου του Συλλόγου «Μανώλης Καλομοίρης», για την παραχώρηση πληροφοριών.

• Τον συνθέτη Γιάννη Αυγερινό για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του, τις αφηγήσεις από τα χρόνια στην Αλεξάνδρεια, καθώς και για την πολύτιμη βοήθεια στην εύρεση υλικού.

• Την οικογένεια Χρήστου για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Γιάννη Χρήστου.

• Την οικογένεια Κουνάδη και ιδιαίτερα την Άνκε Κουνάδη για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Αργύρη Κουνάδη και τις πληροφορίες για τον συνθέτη.

• Την οικογένεια Ροζάκη και ιδιαίτερα την Ελένη Αναστασίου για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Μιχάλη Ροζάκη και τις πληροφορίες για τον συνθέτη.

• Τον συνθέτη Κωστή Κριτσωτάκη για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του.

• Τον συνθέτη Γουίλιαμ Αντωνίου για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Θόδωρου Αντωνίου.

• Τον συνθέτη Σάββα Τσιλιγκιρίδη, συνεργάτη του Θόδωρου Αντωνίου για τις παρτιτούρες και τις πληροφορίες για τον συνθέτη Αντωνίου.

• Την Έμιλυ Κρητικού για τη γνώση και την απαράμιλλη στήριξη.

Τα κείμενα συντάχθηκαν με σκοπό να συνοδεύσουν την ηχογράφηση. Η έρευνα εξακολουθεί να αποκαλύπτει νέες πηγές και ενδιαφέρον υλικό. Η παρούσα καταγραφή δεν είναι παρά μια ενδεικτική των δυνατοτήτων απόπειρα.

Ναταλία Γεράκη
Αθήνα 2024

ΠΑΡΑΓΩΓΗ
Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ)

ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
Τμήμα Μουσικών Σπουδών Φιλοσοφικής Σχολής
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών (ΤΜΣ ΕΚΠΑ)
Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο
Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ΑΣΚΣΑ)

ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ
Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής
Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου
Αρχείο Ελληνικής Μουσικής Γεώργιος Κωνστάντζος
Αρχείο Κουνάδη